JAN PAWEŁ
II, DAR
ODPUSTU
1.
Omówimy dzisiaj temat ściśle związany z
sakramentem pokuty i jednocześnie łączący się w sposób szczególny z obchodami
Jubileuszu: myślę tutaj o darze odpustu, którego w roku jubileuszowym udziela
się z wyjątkową hojnością, zgodnie z zaleceniami bulli Incarnationis mysterium oraz załączonymi do niej rozporządzeniami
Penitencjarii Apostolskiej.
Jest to
temat nader delikatny: w przeszłości był on źródłem licznych nieporozumień,
które doprowadziły nawet do naruszenia jedności między chrześcijanami. W
kontekście aktualnych postępów w dziedzinie ekumenizmu Kościół uważa, że ta
starożytna praktyka, pojmowana jako istotny wyraz Bożego miłosierdzia, powinna
być dobrze rozumiana i przyjmowana. Doświadczenie wskazuje bowiem, że odpusty
traktowane były niekiedy z lekceważeniem, co prowadziło do marnowania Bożego
daru i rzucało cień na prawdy i wartości zawarte w nauczaniu Kościoła.
2.
Punktem wyjścia do zrozumienia istoty odpustu jest bogactwo Bożego
miłosierdzia, które objawiło się w krzyżu Chrystusa. Ukrzyżowany Jezus jest
wielkim «odpustem» ofiarowanym przez Ojca ludzkości jako przebaczenie win i
zaproszenie do synowskiego życia (por. J, 12-13) w Duchu Świętym (por. Ga 4, 6;
Rz 5, 5; 8, 15-16).
Jednakże
dar ten, zgodnie z logiką przymierza, które stanowi centrum całej ekonomii
zbawienia, nie może do nas dotrzeć, jeśli my sami go nie przyjmiemy i nań nie odpowiemy.
W świetle
tej zasady nietrudno zrozumieć, że pojednanie z Bogiem, które z jednej strony
opiera się na bezinteresownym i obfitym miłosierdziu, z drugiej oznacza żmudny
proces, w którym człowiek uczestniczy przez swój osobisty wysiłek, a Kościół przez
swe dzieło sakramentalne. Aby uzyskać przebaczenie grzechów popełnionych po
chrzcie, ów proces musi znaleźć swoje uwieńczenie w sakramencie pokuty, ale
trwa on również po zakończeniu jego celebracji. Człowiek musi być bowiem
stopniowo «uzdrowiony» z negatywnych konsekwencji, jakie pozostawił w nim
grzech (a które tradycja teologiczna nazywa «karami» i «śladami» grzechu).
3. Teza,
że po uzyskaniu przebaczenia sakramentalnego należy jeszcze ponieść kary
doczesne, mogłaby się wydawać na pierwszy rzut oka niezbyt spójna. Stary
Testament pokazuje nam jednak, że ponoszenie kar wynagradzających po uzyskaniu
przebaczenia jest czymś normalnym. Bóg bowiem, który mówi o sobie, że jest
«miłosierny i litościwy (...), przebaczający niegodziwość, niewierność, grzech»,
dodaje: «lecz nie pozostawiający go bez ukarania» (Wj 34, 6-7). W Drugiej
Księdze Samuela król Dawid pokornie wyznaje, że popełnił grzech ciężki, dzięki
czemu uzyskuje Boże przebaczenie (por. 2 Sm 12, 13), ale nie zwalnia go to od
zapowiedzianej kary (por. 2 Sm 12, 11; 16, 21). Ojcowska miłość Boża nie
wyklucza kary, choć trzeba ją zawsze pojmować w świetle miłosiernej
sprawiedliwości, która przywraca naruszony porządek dla dobra samego człowieka
(por. Hbr 12, 4-11).
W takim
kontekście kara doczesna oznacza stan cierpienia człowieka, który chociaż jest
już pojednany z Bogiem, pozostaje jeszcze naznaczony «śladami» grzechu, które
nie pozwalają mu całkowicie otwierać się na łaskę. Dlatego właśnie, aby uzyskać
całkowite uzdrowienie, grzesznik wezwany jest do podjęcia drogi oczyszczenia,
która doprowadzi go do pełni miłości.
Na tej
drodze miłosierdzie Boże wychodzi człowiekowi naprzeciw i ofiaruje mu
szczególną pomoc. Kara doczesna spełnia rolę «lekarstwa» w takiej mierze, w
jakiej człowiek czuje się wezwany do głębokiego nawrócenia. Taki jest również
sens «zadośćuczynienia» wymaganego przez sakrament pokuty.
4. Sens
odpustów należy zatem odczytać w kontekście pełnej odnowy człowieka na mocy
łaski Chrystusa Odkupiciela przez posługę Kościoła. Historycznie wywodzą się
one ze świadomości starożytnego Kościoła, który uważał, że może dać wyraz
miłosierdziu Bożemu łagodząc kanoniczne pokuty zadane dla sakramentalnego
odpuszczenia grzechów. Jednakże temu łagodzeniu odpowiadało zawsze podjęcie
zobowiązań osobistych i wspólnotowych, które zastępczo spełniały
«uzdrowicielską» funkcję kary.
Możemy
teraz zrozumieć, że «odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za
grzechy, zgładzone już co do winy. Dostępuje go chrześcijanin odpowiednio
usposobiony i pod pewnymi określonymi warunkami, za pośrednictwem Kościoła,
który jako szafarz owoców odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela
zadośćuczynienie ze skarbca zasług Chrystusa i świętych» (Enchiridion
indulgentiarum, Normae de indulgentiis, Libreria Editrice Vaticana 1999, s. 21;
por. KKK, 1471).
Istnieje
zatem skarb Kościoła, który poprzez odpusty jest niejako «rozdzielany». Tego
rozdzielania nie należy pojmować jako swego rodzaju mechanicznej dystrybucji,
tak jakby chodziło o «rzeczy». Jest ono raczej wyrazem pełnej ufności Kościoła,
że jest wysłuchiwany przez Ojca, gdy ze względu na zasługi Chrystusa, a także —
za Jego przyzwoleniem — na zasługi Matki Boskiej i świętych, prosi Go o
zmniejszenie lub przekreślenie bolesnego aspektu kary, pogłębiając jej wymiar leczniczy
poprzez inne rodzaje działania łaski. W niezgłębionej tajemnicy Bożej mądrości
ten dar wstawiennictwa może być użyteczny również dla wiernych zmarłych, którzy
korzystają z jego owoców stosownie do swej sytuacji.
5.
Widzimy więc, że odpusty nie są nigdy swoistą «zniżką» zwalniającą z obowiązku
nawrócenia, ale raczej stanowią pomoc w bardziej zdecydowanym, ofiarnym i
radykalnym realizowaniu tej powinności. Jest ona tak ważna, że stan duchowy
potrzebny do uzyskania odpustu zupełnego wyklucza «wszelkie przywiązanie do
jakiegokolwiek grzechu, nawet powszedniego» (Enchiridion indulgentiarum, s.
25).
Jest
zatem w błędzie ten kto sądzi, że można otrzymać ten dar po wykonaniu kilku
zwykłych czynności zewnętrznych. Przeciwnie, są one wymagane jako wyraz nawrócenia
i wsparcie na tej drodze. Ukazują w sposób szczególny wiarę w obfitość Bożego
miłosierdzia oraz we wspaniałą rzeczywistość komunii, którą Chrystus
urzeczywistnił, jednocząc z sobą w sposób nierozerwalny Kościół jako swoje
Ciało i Oblubienicę.
29.09.1999
r.
